Film z cyklu „Kino pamięci”
Honor generała Sosabowskiego
Przybliżenie i uczczenie pamięci generała Stanisława Sosabowskiego, twórcy i dowódcy elitarnej jednostki Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w latach II wojny światowej – 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej – temu miał zapewne służyć film dokumentalny ,,Honor generała” w reżyserii Joanny Pieciukiewicz. Został wyemitowany 29 stycznia w Domu Kultury Polskiej w Wilnie w ramach cyklu ,,Kino pamięci”, zorganizowany przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku.
Przed filmem naczelnik Oddziału Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku dr Waldemar Wilczewski przypomniał zgromadzonej widowni o przypadającej w tym dniu tragicznej dacie – rocznicy mordu w Koniuchach.
Słowami modlitwy za zmarłych „Wieczny odpoczynek” uczczono pamięć zamordowanych 29 stycznia 1944 roku przez sowiecki oddział partyzantów żydowskich 38 rodaków w Koniuchach. Mówiąc o generale Sosabowskim dr Wilczewski przytoczył fragment z rozkazu pożegnalnego dowódcy armii ,,Warszawa” generała dywizji Juliusza Rómmla, broniącej stolicy we wrześniu 1939 roku, do 8. Dywizji Piechoty: ,,ze szczególnym uznaniem muszę podkreślić bohaterstwo, upór i ofiarność żołnierzy 21 pp pod dowództwem wyśmienitego dowódcy płk. dypl. Stanisława Sosabowskiego, który w najcięższych chwilach kryzysu bitwy w dniach, 2.IX. do 6.IX., utrzymał swój pułk w ręku i razem z dyonem artylerii 8 pal osłonił odwrót całej dywizji, odchodząc krok za krokiem…”. Film ,,Honor generała” przedstawia historie generała Stanisława Sosabowskiego i 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej, którą stworzył i dowodził. Hasłem brygady były słowa ,,Najkrótsza droga”, co oznaczało, że jako pierwsi mieli powrócić do Polski tą właśnie drogą – na spadochronach. Niestety, nie ziściły się zamiary polskich spadochroniarzy.
Udział w bitwie pod Arnhem
1. SBS wzięła udział w największej w II wojnie światowej operacji powietrznodesantowej ,,Market-Garden”, znanej jako bitwa pod Arnhem (17-26 września 1944 r.). Trzy dywizje alianckie oraz polska 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa zostały zrzucone za linią frontu z zadaniem przejęcia i utrzymania mostu w Holandii, aby ułatwić alianckim dywizjom pancernym równoległy atak lądem w samo serce Niemiec. Niestety, operacja zakończyła się klęską. Generał Sosabowski stał się kozłem ofiarnym za niepowodzenie w operacji. W grudniu 1944 r. zdjęto go z funkcji dowódcy brygady. W lipcu 1948 r. został zdemobilizowany. Pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii i pracował jako robotnik magazynowy w fabryce silników elektrycznych, później telewizorów. Zmarł na zawał serca 25 września 1967 roku w Londynie. W 1969 r. wciąż wierni swemu dowódcy spadochroniarze przywieźli jego prochy do Polski, gdzie spoczęły – zgodnie z jego wolą – na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.
Przywrócić dobrą pamięć
W filmie o swym dowódcy wypowiadają się jego żołnierze: plutonowy Edmund Romancewicz, porucznik Jan Laszczak, kapitan Alan Maćkowiak. Ukazane też jest zaangażowanie w przywracanie dobrej pamięci o generale Sosabowskim holenderskiego dziennikarza Geertjana Lassche’go, jak też Cory Baltussen, sanitariuszki Czerwonego Krzyża, która w pamiętnych dniach września 1944 roku była świadkiem lądowania polskich spadochroniarzy w Driel, gdzie mieszkała. Udzieliła im wtedy ważnej informacji. Podczas walk opiekowała się rannymi polskimi żołnierzami. To właśnie dzięki jej ponad półwiecznym staraniom upamiętniono i uhonorowano żołnierzy 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej oraz przywrócono dobre imię generałowi Stanisławowi Sosabowskiemu. O swym dziadku i pradziadku wspominają też wnuk i prawnuk Stan i Jeremy Sosabowscy.
Wypowiedzi przeplatają się z fragmentami kronik filmowych z lat II wojny światowej, m. in., ośrodka szkolenia spadochronowego w Szkocji w tzw. ,,małpim gaju”, wizytacji brygady Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych i premiera Rządu na Uchodźstwie generała Władysława Sikorskiego. Kulminacyjnym momentem filmu są kadry z uroczystości z okazji 62. rocznicy obchodów bitwy pod Arnhem 31 maja 2006 roku, gdy królowa Holandii Beatrix udekorowała najwyższym holenderskim odznaczeniem wojennym – Orderem Wojskowym Króla Wilhelma I – sztandar 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej, przyznała pośmiertnie Order Brązowego Lwa generałowi Stanisławowi Sosabowskiemu, wręczyła medale dla weteranów brygady.
Upamiętnienie osób konsekrowanych
Po projekcji filmu głos zabrała dr Ewa Rogalewska, kierownik Referatu Edukacji Historycznej Oddziału OBEP IPN w Białymstoku, która zwracając się do zgromadzonej publiczności zachęciła do udziału w VI edycji projektu „Kamienie pamięci. Z modlitwą Ojczyźnie”. Projekt ma upamiętnić osoby konsekrowane – kapłanów, siostry zakonne, którzy w latach 1939-1989 poświęcili się idei niepodległej Ojczyzny, pozostając wiernymi uniwersalnym wartościom, w tym nadrzędnej – miłości do drugiego człowieka. Każdy z bohaterów zostanie upamiętniony wirtualnym kamieniem na mapie przygotowanej na stronie internetowej. Zgłoszenia będą przyjmowane do 28 lutego tego roku. Kartę zgłoszenia i materiały dla uczestników można pobrać na stronie internetowej www.pamiec.pl/kamienie_pamieci.
Zapewne u nas na Litwie także są godni upamiętnienia i uhonorowania kapłani i siostry zakonne, którzy w latach II wojny światowej i okresie powojennym zawsze byli wierni Bogu, służyli lokalnej społeczności, bronili godność ludzką i wyrażali swój sprzeciw wobec totalitaryzmu.
Jan Lewicki