„Cmentarz Bernardyński w Wilnie 1810-2010”
Nasze wspólne dziedzictwo
Z zadowoleniem oznajmiamy: jest! Pierwsza obszerna monografia nekropolii bernardyńskiej w języku polskim wyszła drukiem. Liczy blisko 800 stron, jest bogato ilustrowana. Jej wersja litewska ukazała się przed niemal trzema laty i była wówczas znaczącym akcentem litewsko-polskiej konferencji naukowej, poświęconej 200. rocznicy Cmentarza Bernardyńskiego w Wilnie.
Położony w malowniczym zakątku na Zarzeczu, między Żwirową Górą a rzeką Wilenką, jest największym zachowanym skupiskiem grobów ludzi zasłużonych, nieocenionym świadectwem przeszłości miasta. Spoczywają tu profesorowie Uniwersytetu Wileńskiego, literaci, artyści malarze i fotograficy, aktorzy, muzycy i kompozytorzy, historycy sztuki, kapłani i zakonnicy, weterani powstania 1863 r. – kilka pokoleń osób nierozerwalnie związanych i tworzących historię Wilna. Dodajmy jeszcze, że nekropolia bernardyńska wpisana została na listę najpiękniejszych cmentarzy europejskich.
Monografia „Cmentarz Bernardyński w Wilnie 1810-2010” zawiera szczegółową analizę jego historii, życiorysy wybitnych osobistości, opisuje zwyczaje i tradycje pogrzebowe, podaje charakterystykę niezwykle cennego i rzadkiego zdobnictwa budowli sakralnych i inskrypcji nagrobnych. Zawiera też mapę sporządzoną według planu inwentarzowego z roku 1960, na którym oznaczone są m. in. groby wybitnych osobistości oraz pomniki odnowione w latach 2005-2010. Autorzy w oparciu o szereg źródeł – do najcenniejszych należą zbiory Biblioteki Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich – publikują szczegółową listę osób pochowanych, podsumowują wyniki renowacji cmentarza rozpoczętej w 2005 r. z inicjatywy i pod patronatem Fundacji Wspierania Współpracy Litewsko-Polskiej im. Adama Mickiewicza, kierowanej przez Gražinę Dremaite i Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa RP z nieodżałowanym jej sekretarzem Andrzejem Przewoźnikiem.
Prezentacja wydania, która miała miejsce w Instytucie Polskim w Wilnie i którą poprowadziła Gražina Dremaite, zgromadziła liczne grono osób interesujących się dziejami Wilna oraz autorów i wydawców monografii, w tym przedstawicieli wileńskiej oficyny „Versus aureus”, w której ukazała się ta cenna praca. Obecny był wiceminister kultury Litwy Edward Trusewicz, goście z Polski.
Dr Małgorzata Kasner, dyrektor Instytutu Polskiego w Wilnie: „Bardzo się cieszymy i jesteśmy dumni z powodu ukazania się polskiego wydania książki. Współpraca polsko-litewskiego zespołu przyczyniła się do pojawienia się tego ważnego tomu…”
Gražina Dremaite, przewodnicząca Państwowej Komisji Dziedzictwa Kulturowego: „Wydanie w 2010 r. książki w jęz. litewskim „Cmentarz Bernardyński w Wilnie 1810-2010” – stało się ostatnim punktem porozumienia mającego na celu ratowanie najcenniejszych zabytków Cmentarza Bernardyńskiego, zawartego między Fundacją Wspierania Współpracy Litewsko-Polskiej im. Adama Mickiewicza, którą kierowałam a Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa RP z Andrzejem Przewoźnikiem na czele. Mieliśmy zaangażowanego przyjaciela w sprawie ochrony naszego dziedzictwa kulturowego w osobie Tomasza Merty, wiceministra kultury i dziedzictwa narodowego RP. Po katastrofie smoleńskiej, w której obaj zginęli, trudno wszystko zaczynać od nowa. Na stronie 87 książki znalazły się słowa: „Dziękujemy Ci, Andrzeju”. Zdziałał on wiele, aby ta wileńska wyspa wiecznego spoczynku wielu Polaków obudziła się z długiego letargu i zaprezentowała w całej swej krasie.
Monografia, o której dziś mówimy, to praca pionierska, odkrywcza, niesłychanie ważna dla Polaków na świecie, o czym przekonałam się otrzymując wiele listów, ważna dla Wilna. Na ręce przedstawicieli Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP oraz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa RP pragnę przekazać film opowiadający o najcenniejszych zabytkach Cmentarza Bernardyńskiego, któremu towarzyszy muzyka Chopina i Čiurlionisa.”
Konrad Pozyński, z Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa RP: „Chcę kilka słów poświęcić Andrzejowi Przewoźnikowi. Wiem, co zrobił dla Wilna, jak kochał to miasto. Jestem pod ogromnym wrażeniem tego, co uczynił, aby współpraca polsko-litewska w dziedzinie ochrony zabytków układała się pomyślnie.”
Krystyna Marczyk, z Departamentu Dziedzictwa Kulturowego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP: „Podjęliśmy się zaszczytnego obowiązku przy pracach redakcyjnych, z pełnym poczuciem wagi sprawy. Jest to pierwsza monografia tego zabytkowego, wspaniałego miejsca, tak ważnego dla Wilna i jego historii…”
…Ukazanie się dwujęzycznej monografii – tłumaczenia na jęz. polski dokonali: Edward Piórko, Irena Fedorowicz i Regina Jakubenas – to wielka i ważna rzecz. Trzeba mieć nadzieję, że w jakiejś mierze przyczyni się książka do popularyzacji nekropolii, że stanie się bodźcem do włączenie jej w skład tzw. oficjalnych tras turystycznych, o co w swoim czasie zabiegał Jerzy Surwiło, współautor książki „Zarzecze Cmentarz Bernardyński” (Wilno, 1997 r.). I jeszcze jedna istotna i ważna sprawa: kaplica cmentarna. Należy wierzyć, że ta fundamentalna monografia wysoce kompetentnego zespołu autorskiego – Andrzej Przewoźnik, Ingrida Pajedaite, Gražina Dremaite, Virgilijus Pugačiauskas, Vida Girininkiene, Dalia Klajumiene, Krzysztof Tołkaczewski – zwróci wreszcie uwagę decydentów na zatrważający stan tego zabytku, zbudowanego w 1827 r. przez architekta Józefa Poussier.
Halina Jotkiałło