Pw. św. Stefana
Świątynia z jedną boczną nawą
Stojący w pobliżu dworca autobusowego kościół św. Stefana jest mniej znany dla turystów, jak też i dla wilnian z racji tego, że od czasów II wojny światowej nie pełni funkcji świątyni: jest nadal zamknięty.
Nie dawno wewnątrz kościoła dobiegły końca prace konserwatorskie. Na restaurację świątyni państwo wyasygnowało około 3 mln litów. Kuria Archidiecezji Wileńskiej ze swej strony zaoferowała 0,5 mln Lt. Prace konserwatorsko-restauratorskie nadzorowało przedsiębiorstwo państwowe „Lietuvos paminklai”. Jak powiedział „Tygodnikowi” Władysław Kutuć, zastępca dyrektora przedsiębiorstwa, wykonawcą prac była spółka budowlana „Domus Arcticus” Wyremontowany został dach, wstawiono okna i zamieniono drzwi, a także wzmocnione zostały fundamenty.
Obecnie odnawiane są dekoracje na murach zewnętrznych, które wykonane są techniką sgraffito. Jest to technika polegająca na nakładaniu kolejnych kolorowych warstw tynku lub gliny, po uprzednim usunięciu warstw górnych. Poprzez odsłonięcie warstw nałożonych wcześniej powstaje dwu – lub wielokolorowy wzór.
Podczas prac w podziemiach, pod ołtarzem znaleziono trumny z ludzkimi szczątkami, które złożono w workach i odesłane na badania celem ustalenia przyczyn śmierci i być może tożsamości.
Kościół św. Stefana powstał w 1600 r. staraniem księdza jezuity Szymona Wysockiego. Był jednym z pierwszych murowanych kościołów na przedmieściach Wilna. Pierwotnie pełnił funkcję świątyni, znajdującego się nieopodal szpitala św. Łazarza. Z czasem wokół kościoła powstał cmentarz, na którym grzebano ofiary epidemii i głodu, a później osoby zasłużone dla miasta, m. in. niektórych profesorów Uniwersytetu Wileńskiego.
W 1715 r. biskup wileński Karol Brzostowski przekazał świątynię dla zakonu św. Rocha. Przełożonym zakonu został ksiądz Karol Lutkiewicz, proboszcz kościoła św. Stefana. W 1752 r. za sprawą księdza Józefa Stefana Turczynowicza przy kościele powstał zakon żeński mariawitek, które opiekowały się kościołem. Siostry mariawitki prowadziły szkołę dla ubogich dziewcząt.
Podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. kościół spłonął. Odbudowano go według projektu architekta Pietro Rossiego w latach 1801-1806, m. in. dzięki wsparciu finansowemu cara Pawła I, który będąc przejazdem w Wilnie ofiarował 3 tysiące srebrnych rubli. 12 grudnia 1864 r. ukazem cara, klasztor mariawitek został zamknięty, a w nim urządzono więzienie. Siostry mariawitki przesiedlono do klasztoru benedyktynek przy kościele św. Katarzyny.
W 1926 r. przykościelny klasztor nabył cech kamieniarzy z przeznaczeniem na magazyn. Wokół kościoła na dawnym cmentarzu powstał skład materiałów budowlanych. W okresie międzywojennym w kościele odbywały się nabożeństwa. Po wojnie świątynia została zamknięta.
Kościół św. Stefana posiada cechy późnego renesansu przechodzącego we wczesny barok. Z zewnątrz jest skromny, bezwieżowy. Spośród kościołów wileńskich wyróżnia się konstrukcją wnętrza: prócz nawy głównej ma tylko jedną nawę boczną - południową. Przy południowej fasadzie świątyni znajduje się grób wileńskiego architekta Wawrzyńca Gucewicza (1753-1798).
Zapewne po pracach konserwatorskich kościół św. Stefana zostanie udostępniony dla wilnian i turystów. Miejmy nadzieję, że świątynia w przyszłości będzie pełniła swą właściwą funkcję: będzie tam sprawowana ofiara Mszy św.
Jan Lewicki