Dzieje Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Trokach 1924-1937 (3)
Oprócz pracowni przedmiotowych w nauce pomagały, a także dodatnio wpływały na wszechstronny rozwój ucznia, liczne koła zainteresowań i organizacje uczniowskie, szczegółowo opisane na łamach seminaryjnego kwartalnika "Ogniwo".
1. Koło Muzyczne: do wychowania muzycznego przykładano dużą wagę. W jednym z pokoi centrali, zwanym salonikiem, stał fortepian. Uczennice obowiązywała nauka gry na skrzypcach. Warto nadmienić, że w II klasie szkoły ćwiczeń już uczono dzieci nut. Pierwszą naczycielką śpiewu i muzyki, a także pierwszą wychowawczynią w internacie była młodziutka Lilia Lisieniecka. Prowadziła chór szkolny, urządzała domowe koncerty we własnym wykonaniu przy fortepianowym akompaniamencie Julii Rutkowskiej. Gra na instrumentach była popularna w Seminarium. Na zdjęciach widoczne są trzymane w rękach uczennic, oprócz skrzypiec, mandoliny i gitary.
2. Koło Sportowe: wykorzystywano w pełni naturalne warunki Trok. Seminarium miało własną przystań z łodziami, kajakami, żaglówkami. Wybudowano też dwa baseny: duży z trampoliną dla Seminarium i mały basen dla szkoły ćwiczeń. Uczniowie Seminarium mieli do dyspozycji łyżwy i narty, sala gimnastyczna posiadało kompletne wyposażenie.
3. Koło Teatralne: prowadziła je Maria Chmielnicka, wybitna polonistka, druga obok Julii Rutkowskiej animatorka życia kulturalnego Seminarium. Do najlepszych, świadczących o dużym wysiłku młodzieży i o staranności wykonania, należały przedstawienia: "Zły czar", "Kopciuszek", "Balladyna", "Pastorałki", "Wesele na Wileńszczyźnie", "Dożynki na Wileńszczyźnie", "Łobzowianie", wyjątki z "Nocy Listopadowej", wieczory poświęcone "Wiośnie w poezji polskiej", a także wieczór poświęcony twórczości Mickiewicza.
Oprócz imprez teatralnych, organizowanych dla siebie, młodzież organizowała imprezy dla mieszkańców okolicznych wsi. Imprezy artystyczne organizowane w terenie miały na celu zbliżenie uczennic do ludności, wśród której będą żyły jako nauczycielki. Zachowało się zdjęcie Marii Chmielnickiej, pomagającej uczennicom w rozwiązywaniu zawiłego "zagadnienia polonistycznego". Maria Chmielnicka była także wybitną wychowawczynią internatu. Opiekowała się domkiem "pod blinkiem", który zgodnie z nazwą serwował zaproszonym gościom gorące bliny.
4. Koło Przyrodnicze i Fotograficzne: prowadził je legendarny nauczyciel trocki Ludwik Jaworski, popularnie zwany "panem Ludwiczkiem". Zmarł w sędziwym wieku ponad 90 lat, na krótko przed śmiercią Julii Rutkowskiej. Wybitny nauczyciel i wychowawca, bibliofil, rozmiłowany w przyrodzie. Organizował niezapomniane dla młodzieży wycieczki poznawcze z celami naukowymi, krajoznawcze, a także intensywne wędrówki, mające na celu zaprawę sportową. Twórczy, nowatorski, zorganizował w Trokach stację meteorologiczną, będącą filią stacji wileńskiej. Od przybycia w 1927 r. do Seminarium chłopców (było ich niewielu, maturę w 1933 r. otrzymało tylko 8 chłopców) był wychowawcą domku, w którym mieszkali. Delikatny, dyskretnie udzielał uczniom pomocy materialnej. Z przekonań socjalista, z natury tolerancyjny. Cenił szlachetność i odwagę biskupa Bandurskiego, jeździł do Wilna, aby przywieźć go do Trok.
Pasją Ludwika Jaworskiego była fotografia. Uwieczniał na błonie wszystko i wszędzie. Wiele ocalałych fotografii jest sygnowanych pieczęcią: Koło Fotograficzne Stowarzyszenia "Ogniwo" przy Seminarium w Trokach. Oprócz sprzętu fotograficznego Seminarium posiadało radio i epidiaskop - urządzenia wówczas bardzo nowoczesne.
5. Sodalicja Mariańska: organizowała obchody ku czci Królowej Korony Polskiej i papieża. Do obowiązków sodalicji należało również utrzymanie wiecznie palącego się płomienia w lampce oliwnej, stojącej przed obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej. Obraz ten stanowił spuściznę po rodzinie Karola Sas-Dobrzańskiego. Sodalicja zajmowała się przygotowaniem kaplicy na rekolekcje szkolne i ołtarza na Boże Ciało. Rekolekcje były dla uczniów Seminarium wielkim świętem. Jadalnia zamieniała się w kaplicę, przez trzy dni w Seminarium panowała dzwoniąca w uszach cisza. Uczniowie zwracali się do siebie szeptem. Ksiądz rekolekcjonista, przy pomocy pedagogów i dyrektorki, umiał stworzyć w tych dniach odpowiednią atmosferę.
Przez kilka lat opiekunem sodalicji był prefekt Seminarium ks. Wiktor Potrzebski (zginął w czasie Powstania Warszawskiego jako kapelan AK). Bardzo energiczny, szybko włączył się i ożywił życie szkolne i internatowe. Nie był wychowawcą internatu, ale opiekował się wraz z Ludwikiem Jaworskim samorządem uczniowskim, działającym głównie w internacie. Był to dobry psycholog, rozumiejący młodzież. Oprócz religii prowadził w razie potrzeby inne przedmioty.
Niezapomnianym wydarzeniem religijnym w Seminarium były rekolekcje w 1926 r. z udziałem biskupa Władysława Bandurskiego. Biskup Bandurski był także obecny na poświęceniu sztandaru Seminarium. Zachowało się zdjęcie biskupa wśród rzeszy uczniów Seminarium. O mocy, z jaką oddziaływał biskup Bandurski na młodzież, świadczą wspomnienia jednej z "troczanek": "W czasie kazania, wygłoszonego na odprawie harcerzy z województwa wileńskiego zorganizowanej z okazji 3 Maja, biskup rozwinął słowa: "Mężnie, górnie, z radością". Kazanie to zrobiło na nas tak duże wrażenie, że zamiast zostać w Wilnie, aby - jak wcześniej planowaliśmy - pójść do kina, zaraz po uroczystości wróciłyśmy pośpiesznie do Trok z ogromnym zapałem do dalszej pracy harcerskiej". Cenną pamiątką, jaka została w Trokach, był portret biskupa, do którego pozował osobiście. Autorem portretu był kuzyn pani Julii, artysta malarz Władysław Dunin-Marcinkiewicz.
6. Koło Obchodów Rocznic Państwowych i Historycznych: koło to zajmowało się organizowaniem obchodów rocznic państwowych i historycznych. Wszystkie obchody bardzo starannie przygotowywano. Były dla uczniów dużym przeżyciem, budziły i kształtowały uczucia patriotyczne i obywatelskie. Także wszystkie uroczystości szkolne miały wyjątkowy charakter i bardzo staranną oprawę. Przykładem może być wigilia spożywana przy ustawionych w kształcie podkowy stołach, tradycyjne dzielenie się opłatkiem, dwanaście potraw, Mikołaj wjeżdżający z upominkami na saniach, wykonanych przez uczniów na zajęciach praktycznych.
7. Harcerstwo: prężnie działała drużyna harcerska. Drużyna dzieliła się na zastępy o specjalizacjach: pielęgniarska, żeglarska, wioślarska, obozowo-strzelnicza, zdobnicza, kwiaciarska. Zbiórki zastępców odbywały się co tydzień, a drużyny co miesiąc. Dużą wagę przywiązywano do zdobywania sprawności. Po zakończeniu roku szkolnego harcerze urządzali dwutygodniowy obóz. Drużyna zdobywała fundusze ze sprzedaży ciastek, czekoladowych jajek, chustek do nosa itp. Harcerze prowadzili także działalność społeczną w środowisku mieszkańców Trok. Opiekowali się dziećmi z najuboższych i najbardziej zaniedbanych rodzin. Drużyna harcerska Seminarium oraz drużyna szkoły powszechnej i zastęp zuchów przy szkole ćwiczeń utworzyły Hufiec Trocki z druhną Rutkowską na czele.
8. Samorząd Uczniowski: dużą rolę w życiu Seminarium odgrywał samorząd uczniowski, którego opiekunką była Julia Rutkowska. Organizacja życia w centrali spoczywała w rękach samorządu. Przedstawiciel samorządu wyznaczał dyżurnych i czuwał nad ogólnym porządkiem w centrali. W każdym domku wybrano osobę, która była odpowiedzialna za domek, wyznaczała dyżurnych, reprezentowała domek na zewnątrz i załatwiała wszystkie sprawy związane z życiem domku. Samorząd prowadził sklepik dla uczniów, wydawał pisemko "Głos spod ławki", w którym zamieszczano także krytyczne uwagi pod adresem nauczycieli.
Przy tak intensywnie prowadzonym procesie nauczania i wychowania dużą wagę przykładano do odpoczynku ucznia, do zabawy i rozrywki, rozumiejąc, że odpoczynek jest równie ważny jak praca. Znormalizowany układ godzin pracy i wypoczynku, a także odciążających nerwowo i bardzo użytecznych pod względem kulturalnym licznych atrakcji, pobudzał do intensywnej pracy. Wspólna zabawa była ważnym czynnikiem jednoczącym młodzież, pozwalającym na wzajemne poznanie się i nawiązanie bliższego przyjacielskiego kontaktu. Już w pierwszym roku istnienia Seminarium dziewczęta spędzały sobotnie wieczory, po tygodniowym większym sprzątaniu, na potańcówkach i rozrywkach. Stałymi punktami wspólnych zabaw były baletowe popisy utalentowanych uczennic, a także ludowe scenki w strojach mocno stylizowanych.
Bardzo lubianą formą rozrywki były "niespodzianki". Dziewczęta z danego domku, w tajemnicy przed innymi, szykowały na sobotni wieczór popis artystyczny we własnym wykonaniu. Również formą niespodzianki były audycje radiowe z dowcipnymi odczytami i piosenkami. W karnawale, w sali pięknie udekorowanej przez uczennice pod kierunkiem nauczyciela od zajęć praktycznych, odbywały się tradycyjne, starannie przygotowane bale. Bal rozpoczynał się polonezem. W pierwszej parze kroczyli pani dyrektor Julia Rutkowska z dyrektorem męskiego Seminarium Nauczycielskiego w Wilnie, za nimi - pedagodzy z obu szkół, a następnie młodzież.
W Seminarium panowała rodzinna atmosfera, a jednocześnie było ono szkołą otwartą. Bardzo często przyjeżdżali na występy do Trok artyści. Dość wspomnieć o koncertach Ireny Dubiskiej, Cetnera, Szymanowskiej, Modrakowskiej, Targowskiej. Własne wiersze recytował Witold Hulewicz. Niezapomniane wrażenie wywarło wystawienie przez aktorów z Wilna "Dziadów" w ruinach Zamku Trockiego. Często bywali w Trokach goście, nieraz wybitni, jak wspomniany już biskup Władysław Bandurski. Wielkim przyjacielem Seminarium był prof. Stanisław Lorentz. W swojej książce "Album Wileńskie" wielokrotnie wymienia Seminarium. Przyjeżdżali profesorowie Uniwersytetu Stefana Batorego i często włączali uczniów do prowadzonych przez siebie prac. Częstymi gośćmi byli prof. Maria Znamierowska-Prufferowa i prof. Mieczysław Limanowski. Napływ wycieczek szkolnych z całej Polski, turystów i gości, udostępnianie budynków Seminarium dla rozmaitych kursów w czasie wakacji stało się czymś normalnym. W Trokach zawsze coś się działo, był ciągły ruch. Po wybudowaniu szosy uruchomiono bezpośrednią komunikację autobusową z Wilnem, co znacznie ułatwiało gościom dotarcie do Trok.
Od momentu usytuowania w Trokach Korpusu Ochrony Pogranicza (jednym z dowódców był Emil Fieldorf) Seminarium utrzymywało z Korpusem żywy kontakt. Instruktorzy wojskowi byli pomocni przy organizowaniu obozów harcerskich, kuligów, rozwoju sportów wodnych. Udział oficerów i ich rodzin w uroczystościach szkolnych i balach maturalnych stał się tradycją.
Uczniowie Seminarium jeździli do Wilna, mimo znacznych utrudnień, na rozliczne imprezy kulturalne: do teatru, na Środy Literackie w Celi Konrada, wystawy obrazów, na marcowe Kaziuki, na bale do męskiego Seminarium w Wilnie. Najbliższa stacja kolejowa znajdowała się w Landwarowie, odległym od Trok o 8 km kiepskiej drogi. Przemarsz do Landwarowa odbywał się czwórkami, ze śpiewem. Uciążliwość dojazdu do Trok traktowano jako element wychowawczy. Przyszły wiejski nauczyciel będzie musiał przemierzać kilometry dróg.
W Wilnie, po imprezie, nocleg był organizowany u rodziców pani Julii, mieszkających wówczas koło Ostrej Bramy. Tradycje domu państwa Rutkowskich zostały utrzymane: otwarty dom w Odessie pozostał otwarty i gościnny w Wilnie. Ojciec pani Julii często odbierał telefony z prośbą o załatwienie pilnych spraw dla Seminarium.
Znakiem otwarcia na świat były wycieczki szkolne. Oprócz krótkich, kilkugodzinnych, jedno lub dwudniowych wycieczek organizowanych w ciągu roku szkolnego w okolice Trok i Wilna, pod koniec roku każdy kurs odbywał dwutygodniową wycieczkę do Polski centralnej, co miało ogromny walor poznawczy i wychowawczy. Wielkim wydarzeniem w życiu Seminarium była wycieczka do Paryża na międzynarodową wystawę w 1931 r. Miło nam, że nasze matki brały udział w tej niezwykłej imprezie.
Co zostało po Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Trokach? Pamięć o nauczycielach oddanych bez reszty swojej pracy i więzy koleżeńskie wychowanków, które przetrwały przez dziesięciolecia, podtrzymywane przez zjazdy koleżeńskie. Pierwszy zjazd absolwentów odbył się już w 1930 r., w rocznicę pierwszej matury. W czasie istnienia Seminarium odbyło się jeszcze kilka Zjazdów. Zorganizowano "Stowarzyszenie byłych wychowanków Seminarium Nauczycielskiego w Trokach". Ks. Wiktor Potrzebski i Ludwik Jaworski redagowali kwartalnik "Ogniwo", będący pismem tego Stowarzyszenia.
Uznanie, jakim nawzajem darzyli się ludzie o tak odmiennych poglądach, jak ks. Potrzebski i Ludwik Jaworski, owocna współpraca między nimi - to była dla uczniów najlepsza lekcja tolerancji najogólniej pojętej. Traktując tolerancję jako wielką wartość, "troczanie" mówili z dumą: "W naszym Seminarium problem narodowości nie istniał!".
Po wojnie tradycja zjazdów została podtrzymana. Od 1960 do 1991 r., czyli przez 23 lata, rokrocznie odbywały się zjazdy w różnych miastach Polski, co jest swoistym fenomenem i z pewnością godne oddzielnego opracowania. Trzy ostatnie zjazdy odbyły się już po śmierci Julii Rutkowskiej.
Magdalena Łysakowska
Klara Zakrzewska
Wykaz nauczycielstwa Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Trokach
Pracujący w 1937 r.:
1. Julia Rutkowska - od roku 1924 IX
2. Maria Chmielewska - od 1925 IX
3. Janina Łuczyńska - od 1926 (z przerwą w 30, 31 r. szkol.)
4. Sylwia Stańczakówna - od 1930 IX
5. Aldona Jackiewiczówna - od 1931 IX
6. Irena Stankiewiczowa - od 1931 IX
7. Helena Leonowiczowa - od 1931 IX
8. Ks. Wiktor Potrzebski - od 1928 IX
9. Ludwik Jaworski - od 1926 IX
10. Julian Foremny - od 1932 I
11. Dr. Wikt. Januszewiczówna -od 1933 VIII
12. Bazyli Kowalewicz
Pracujący w ubiegłych latach
1. Bobotkowa Halina
2. Januszówna
3. Adolphówna Janina
4. Żołnierkiewiczówna Waleria
5. Lisiniecka Maria
6. Lisiecka Irena
7. Dudkówna Genowefa
8. Podgórska Genowefa
9. Lelejkówna Irena
10. Zettlerówna Maria
11. Skopczyńska Weronika
12. Jacynówna Maria
13. Michalakówna Lucyna
14. Ehrenkreutzówna Emilia
15. Kowalski Wierusz
16. Janiszewski
17. Kazimierowski
18. Kuryło
19. Sandecki
20. Ks. Kulak
21. Ks. Kafarski
22. Ks. Wieliczko
23. Ks. Syczewski
24. Dr. Skarbek
25. Biernacki
26. Różycki Stefan
27. Rybnik Józef
28. Dr. Piotrowskia
29. Dr. Korol
Wykaz uczenic, które ukończyły Seminarium
Rok 1929
1. Bojarska Janina
2. Chlebowiczówna Stefania
3. Dremczukówna Raisa
4. Hrehorowiczówna Janina
5. Januszewska Weronika
6. Kiełbowska Alina
7. Kuraszewiczówna Klara
8. Majsówna Jadwiga
9. Mrugalska Wanda
10. Nowosielska Józefa
11. Pacewiczówna Stefania
12. Parfianowiczówna Józefa
13. Pietkiewiczówna Janina
14. Perkowska Maria
15. Siezieniewska Helena
16. Siezieniewska Scholastyka
17. Sławińska Helena
18. Subivie Zofia
19. Żalejkówna Bronisława
20. Ciechanowiczówna Weronika
21. Zienkiewiczówna Józefa
22. Kafarska Józefa
23. Lelejkówna Weronika
24. Lelejkówna Antonina
25. Rymaszówna Helena
26. Piotrowska Jadwiga
Rok 1930
1. Jakubowska Michalina
2. Kuźmińska Janina
3. Litwinionkówna Helena
4. Sztolemanówna Zofia
5. Wołodźkówna Anna
6. Werykówna Jadwiga
7. Domilewiczówna Helena
8. Gryzówna Maria
9. Jutkiewiczówna Zofia
10. Kiełbowska Sabina
11. Klikowiczówna Jadwiga
12. Kunicka Stanisława
13. Łukaszewiczówna Wila
14. Makowiecka Katarzyna
15. Mozgielówna Maria
16. Moniuszkówna Leokadia
17. Mikoniówna Teofania
18. Piątkowska Stanisława
19. Rudzikówna Adela
20. Świątkówna Zofia
21. Szpakowska Tamara
22. Wojtkiewiczówna Emilia
23. Zenkówna Maria
21. Bojarska Lucyna
25. Kutyłłówna Zofia
26. Dziadowiczówna Wiktoria
27. Szkodzianka Janina
28. Miciówna Jadwiga
29. Pietkiewiczówna Teofila
30. Kucharska Maria
Rok 1931
1. Baltroszewiczówna
2. Ościkówna Maria
3. Józefowiczówna Eleonora
4. Kokoszkówna Stacha
5. Miniczówna Janina
6. Aścikówna Zofia
7. Szpaderska Wanda
8. Białowicka Anna
9. Budrysówna Bronisława
10. Gaczkowska Kazimiera
11. Kątska Maria
12. Kobdzikówna Eleonora
13. Prewysz Kwinto Alina
14. Prewysz Kwinto Zofia
15. Bunowiczówna Helena
16. Rawianka Wanda
17. Skrzypcówna Regina
18. Zimnicka Nadzieja
19. Bryzewiczówna Eleonora
20. Fijałkowska Irena
21. Kozzaczówna Eleonora
22. Małanowiczówna Janina
23. Muraszkówna Felicja
24. Michniewiczówna Zenobia
25. Nowozadówna Anna
26. Nikołajukówna Lidia
27. Pankiewiczówna Helena
28. Pawlikowska Helena
29. Redzianka Stefania
30. Szyszłówna Irena
31. Żurowska Jadwiga
32. Mackiewiczówna Zofia
33. Taraszkiewiczówna Sabina
34. Bernatowiczówna Janina
35. Kozakiewiczówna Irena
36. Jaworska Zofia
37. Lutkiewiczówna Jadwiga
38. Kotlińska Helena
Rok 1932
1. Bezusparyzówna Stanisława
2. Białoboka Larysa
3. Czarnecka Irena
4. Dubrowska Zofia
5. Downarówna Eleonora
6. Fiedukowiczówna Helena
7. Firkowiczówna Liza
8. Gintowtówna Maria
9. Głębocka Wanda
10. Górska Aleksandra
11. Jarmułowiczówna Emilia
12. Jurewiczówna Bronisława
13. Kutmówna Halina
14. Lenkówna Maria
15. Leszczyńska Wiktoria
16. Moczulska Irena
17. Myckówna Władysława
18. Narodowska Ludwika
19. Nożanka Stefania
20. Orłowska Zofia
21. Pacuska Felicja
22. Polikiewiczówna Irena
23. Rondomańska Bogumiła
24. Skorkówna Marja
25. Straszyńska Natalia
26. Szerefterówna Sabina
27. Szostakówna Lidia
28. Tarazewiczówna Janina
29. Ziminówna Irena
30. Żalejkówna Scholastyka
21. Kotlińska Gizela
32. Kinachówna Maria
33. Narkiewiczówna Kazimiera
Rok 1933
1. Andrzejewski Mieczysław
2. Bochenkówna Felicja
3. Buniówna Czesława
4. Górska Regina
5. Gryk Roman
6. Kapustówna Salwina
7. Karpiczówna Genowefa
8. Kotkówna Irena
9. Kowalska Natalia
10. Kozłowska Halina
11. Kunicki Kazimierz
12. Laurenówna Maria
13. Łupinowicz Konstanty
14. Naumowiczówna Klementyna
15. Niedźwiedzki Stanisław
16. Poziemska Raisa
17. Prutkowska Wanda
18. Rodziewicz Władysław
19. Salomon Antoni
20. Samusikówna Natalia
21. Sańczykówna Larysa
22. Skowrońska Olga
23. Szpakowska Anna
24. Wielki Czesław
25. Wysocka Ludwika
26. Zamalinówna Masza
27. Zajączkowska Helena
28. Zajączkowska Jadwiga
29. Zimnoch Władysław
30. Trusewicz Jan
Wychowankowie V kursu r. 1934
1. Andrzejewska Jadwiga
2. Boniecki Ludwik
3. Borzymówna Helena
4. Danilewiczówna Wala
5. Ignatczenko Zofia
6. Jezierski Alfons
7. Kunicki Czesław
8. Kuźniarska Stefania
9. Lichodziejewski Olgierd
10. Masłowska Zofia
11. Mozgielówna Wala
12. Nowikówna Jadwiga
13. Orłowska Jadwiga
14. Osiczanka Maria
15. Oleszkiewiczówna Zofia c. L.
16. Oleszkiewiczówna Zofia c. K.
17. Pietrachowiczówna Helena
18. Pietraszkiewicz Czesław
19. Perhowska Teresa
20. Rarowska Eugenia
21. Rzeczycka Ludwika
22. Sańczykówna Ludmiła
23. Sarełówna Bronisława
24. Sobolówna Mieczysława
25. Świątkówna Helena
26. Sudzianka Janina
27. Szewczykówna Krystyna
28. Szubówna Chawa
29. Szpakowska Mira
30. Wielki Wincenty
31. Zarembianka Teresa
32. Mickiewiczówna Maria